مالیات بر ارث منزل مسکونی از قبیل آپارتمان مسکونی و خانه ویلایی، با توجه به تاریخ فوت و طبقه ورثه متفاوت است. اولین نکته حائز اهمیت در محاسبه مالیات بر ارث املاک مسکونی تاریخ فوت متوفی می‌باشد. در سالهای 97، 98 و 99 و به طور کلی بعد از سال 95 وراث مشمول قانون جدید ارث هستند. اما اگر تاریخ فوت قبل از سال 95 بوده، ورثه مشمول قانون قدیم خواهند شد. با توجه به تغییر قانون در سال 95، نرخ‌های مالیاتی برای مشمولین قانون جدید و قدیم بسیار متفاوت است. همچنین میزان مالیات متعلقه برای وراث طبقه اول از طبقه دوم و سوم بسیار کمتر است.
قیمت گذاری ملک مسکونی که وراث به ارث برده‌اند، بر اساس ارزش معاملاتی صورت می‌گیرد. دفترچه ارزش معاملاتی دفترچه‌ای است که سالانه توسط کمیسیون تقویم املاک منتشر می‌شود. در این دفترچه، برای املاک مناطق مختلف تهران و شهرستان‌ها قیمت گذاری انجام می‌شود. خوشبختانه قیمت‌های تعیین شده در دفترچه از ارزش واقعی املاک مسکونی بسیار کمتر است. بنابراین میزان مالیات بر ارث املاک مسکونی به مراتب از املاک اداری و تجاری کمتر است. زیرا ارزش گذاری مغازه و ملک اداری مطابق قیمت واقعی در تاریخ روز می‌باشد.
چگونه گواهی انحصار وراثت بگیریم ؟
جدول مالیات بر ارث ملک مسکونی به شرح زیر است:
| ملک مسکونی | وراث طبقه اول | وراث طبقه دوم | وراث طبقه سوم |
| نرخ قانون جدید | 7.5% | 15% | 30% |
| نرخ قانون قدیم | 35% | 45% | 65% |
متاسفانه نه در قانون قدیم و نه در قانون جدید برای املاک مسکونی معافیتی در نظر گرفته نشده است. اما در قانون قدیم، برای هر یک از وراث تا مبلغ 3 میلیون تومان از سهم‌الارث ایشان مالیات اخذ نمی‌شود. همچنین برای مشمولین قانون جدید و قدیم، اسباب و وسایل منزل مسکونی متوفی از پرداخت مالیات معاف است.
مالیات بر ارث ساختمان در حال ساخت
به ساختمان در حال ساخت مالیات کمتری تعلق می‌گیرد. زیرا ساخت آن به اتمام نرسیده و ارزش کمتری نسبت به ساختمان تکمیل شده دارد. الیته نرخ مالیات یکسان است اما ارزش گذاری آن مطابق جدول زیر انجام می‌شود:
| مرحله ساخت | درصد از ارزش اعیان تکمیل شده |
| فوندانسیون | 10% |
| اسکلت | 30% |
| سفت کاری | 50% |
| نازک کاری | 80% |
چنانچه در یک زمین با کاربری مسکونی بنا احداث نشده باشد، مالیات بر ارث صرفاً از عرصه (زمین) ملک مسکونی اخذ می‌شود. در این صورت نرخ مالیات یکسان است اما چون بنا وجود ندارد اداره مالیات بابت آن مالیات مطالبه نمی‌کند. برای درک بهتر موضوع باید به طور مختصر با نحوه محاسبه ارزش معاملاتی ملک مسکونی آشنا شوید. در تعیین ارزش معاملاتی املاک 2 فاکتور لحاظ می‌شود:
ارزش معاملاتی ملک از مجموع ارزش عرصه و اعیان بدست می‌آید. بنابراین زمینی که در آن ساختمانی احداث نشده از پرداخت مالیات اعیان معاف می‌شود.
اداره امور مالیاتی صلاحیت دار در خصوص املاک مسکونی
وراث برای پرداخت مالیات مربوط به ملک مسکونی باید به اداره مالیاتی حوزه آخرین محل اقامت متوفی مراجعه نمایند.
برای وراث طبقه اول 7.5% ارزش معاملاتی و برای وراث طبقه دوم و سوم به ترتیب 2 و 4 برابر این مقدار محاسبه می‌شود.
قیمت گذاری ملک مسکونی که وراث به ارث برده‌اند، بر اساس ارزش معاملاتی صورت می‌گیرد. دفترچه ارزش معاملاتی دفترچه‌ای است که سالانه توسط کمیسیون تقویم املاک منتشر می‌شود. در این دفترچه، برای املاک مناطق مختلف تهران و شهرستان‌ها قیمت گذاری انجام می‌شود. خوشبختانه قیمت‌های تعیین شده در دفترچه از ارزش واقعی املاک مسکونی بسیار کمتر است.
متاسفانه نه در قانون قدیم و نه در قانون جدید برای املاک مسکونی معافیتی در نظر گرفته نشده است. اما در قانون قدیم، برای هر یک از وراث تا مبلغ 3 میلیون تومان از سهم‌الارث ایشان مالیات اخذ نمی‌شود. همچنین برای مشمولین قانون جدید و قدیم، اسباب و وسایل منزل مسکونی متوفی از پرداخت مالیات معاف است.
چنانچه در یک زمین با کاربری مسکونی بنا احداث نشده باشد، مالیات بر ارث صرفاً از عرصه (زمین) ملک مسکونی اخذ می‌شود. در این صورت نرخ مالیات یکسان است اما چون بنا وجود ندارد اداره مالیات بابت آن مالیات مطالبه نمی‌کند.
وراث برای پرداخت مالیات مربوط به ملک مسکونی باید به اداره مالیاتی حوزه آخرین محل اقامت متوفی مراجعه نمایند.
